آموزش مجازی یا شکستن مرزهای محدودیت
آموزش مجازی یا شکستن مرزهای محدودیت عنوان مقاله‌ای است که در همایش دانشگاه پیام نور در سال 1387 توسط محمدرضا شمشیرگر ارائه شده است.
چکیده
همزمان با پیشرفت صنعت فناوری ارتباطات و اطلاعات و استفاده‌های مختلف از کامپیوتر و شبکه اینترنت در مسائل علمی، آموزش مجازی نیز به عنوان یکی از محصولات این پیشرفت پدید آمده است. با اینکه از نظر دیدگاه سنتی آموزش مجازی جای سوال دارد، اما این سیستم آموزشی با توجه به نداشتن محدودیت‌های سیستم آموزش سنتی، بالاتر بودن کیفیت، راحت بودن فردی که به دنبال آموزش است و مسائلی دیگر نظیر هزینه کمتر و … توانسته است تا جای خود را در بازارهای جهانی به‌خوبی پیدا کند.
در مقاله آموزش مجازی یا شکستن مرزهای محدودیت، به بررسی پدیده آموزش الکترونیک، انواع مختلف آن و مزایای آن نسبت به دیگر سیستم‌های آموزشی پرداخته شده است.
تعریف آموزش مجازی
آموزش مجازی یا E-Learning نوعی از آموزش است که به واسطه استفاده از تکنولوژی رایانه صورت می‌پذیرد.
اگر بخواهیم تعریف جامع‌تری ارائه دهیم می‌توان گفت آموزش مجازی اصطلاحی است دربرگیرنده آموزش توسط یک دستگاه کامپیوتر، که معمولا به یک شبکه متصل است و به ما مجال آموزش در هر زمان و هر مکانی را می دهد.
بدون شک آموزش مجازی بی‌شباهت به انواع دیگر سیستم‌های آموزشی نیست، و به طور گسترده‌ای مورد قبول است که آموزش الکترونیک می‌تواند به معیارهای آموزشی کلاس درس (و حتی فراتر از آن) دسترسی پیدا کند.
تقسیم بندی از نظر نوع یادگیری
در سبک دیگر تقسیم بندی، آموزش مجازی را از نظر نوع یادگیری فرد به سه شیوه کلی سمعی، بصری و عملی تقسیم‌بندی می‌کنند که به صورت جزیی تر در قالب 5 آیتم زیر طبقه‌بندی می‌گردد :
1 – خواندن (بصری) 2 – شنیدن (سمعی) 3 – دیدن (بصری) 4 – صحبت کردن (صمعی) 5 – انجام دادن (عملی)
که از این بین، سه نوع اول انواع انفعالی یادگیری هستند و دو نوع آخر جز انواع فعال طبقه‌بندی می‌گردند.
بازار آموزش الکترونیک
در رابطه با بازار آموزش الکترونیک و سرعت گسترش آن مطالب بسیاری قابل ذکر است که در این مجال نمی گنجد. تنها می توان اشاره کرد که پیش شرط توسعه بازار آموزش الکترونیک، وجود زیر ساخت های آن یا در واقع توسعه فناوری های اینترنت و چندرسانه ای، پایه ای برای فراهم کردن آموزش الکترونیک می باشند،
هم اکنون ارزش بازار صنعت آموزش مجازی در حدود 38 بیلیون یورو بر طبق برآوردهای سنتی تخمین زده می شود، در سال 2006، نزدیک به سه و نیم میلیون دانشجو در دوره های آموزش آنلاین موسسات آموزش عالی در ایالات متحده شرکت کرده اند. (5)
مزایای استفاده از آموزش الکترونیک
امروزه می‌توان گفت آموزش‌های مجازی محدودیت‌های موجود در آموزش‌های سنتی (حضوری) را از میان برداشته است که از آن بین می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1 – آسودگی و قابلیت انتقال
در سیستم آموزشی سنتی، فرد فراگیر (دانشجو، دانش آموز یا …) همواره دغدغه رسیدن بر سر کلاس درس، هماهنگ شدن با سرعت کلاس و یادگیری دروس ارائه شده در زمان مشخص را دارد. اما در سیستم آموزش الکترونیک، دوره‌ها در برنامه زمان‌بندی فرد قابل دسترسی هستند. از سوی دیگر یکی از مهمترین ویژگی‌های آموزش آنلاین آن است که به حضور فیزیکی فرد نیازی ندارد.
دیگر آنکه آموزش بر مبنای سرعتی است که خود فرد بسته به شرایطی که می داند تعیین می‌کند (نه خیلی آهسته و نه خیلی سریع) همچنین مخاطب این دوره‌ها می‌تواند مواد درسی را به صورت آنلاین مطالعه کرده یا آن ها را دانلود کند و مطالعه را به وقت دیگری موکول نماید.
2 – هزینه و انتخاب
در سیستم آموزش سنتی، به علت محدودیت‌های مراکز، موسسات یا دانشگاه‌ها، انتخاب‌ها محدود به رشته‌های دایر در این محل‌هاست. در سیستم آموزش مجازی، انتخاب از میان طیف وسیعی از دوره‌هایی که مورد نیاز فرد هستند صورت می‌گیرد، و در صورتی که یک موسسه آموزش مجازی دوره هایی را ارائه نکند فرد به‌راحتی می‌تواند از دوره‌های موسسه دیگری استفاده نماید. چرا که در این مدل، محدودیتی در انتخاب نوع موسسه و محل آن وجود ندارد. مزیت دیگر آن است که فرد می تواند بسته به بودجه‌ای که برای آموزش خود در نظر گرفته، دوره آموزشی مورد نظر خود را انتخاب نماید.
همچنین در رابطه با بحث‌های مربوط به هزینه، بسیاری از هزینه‌هایی که در سیستم آموزش سنتی به فرد تحمیل می‌شود از میان می‌رود. از آن جمله می‌توان به حذف هزینه رفت و آمد، کاهش یا حذف هزینه‌های سربار مانند خوابگاه، غذا همچنین هزینه نگهداری از کودکان برای والدینی که قصد تحصیل دارند، اشاره کرد.
3 – نداشتن محدودیت زمانی
یکی از عمده‌ترین مشکلات استفاده از سیستم‌های آموزشی سنتی محدودیت زمانی آن‌ها بود. از یک سو، دانشجو یا فراگیرنده می‌بایست خود را با ساعت و روز خاص تطبیق داده و در بسیاری موارد با توجه به درگیری به مشغله‌های دیگر این امر امکان پذیر نبود یا اگر می‌شد هزینه فرصتی بود برای از دست دادن ساعت مفید در جای دیگر. از سوی دیگر، ممکن بود در آن ساعت بازدهی ذهنی فراگیر بسیار پائین باشد. در هر حال باید پذیرفت که فرایند آموزش فرایندی است که نیاز به حضور ذهن و آمادگی روانی کامل مخاطب دارد و در غیر این صورت بازدهی نخواهد داشت، چرا که یک کار فیزیکی نیست که به هر صورت و با کیفیتی پائین‌تر انجام شود.
در بحث محدودیت زمانی نکته سومی نیز وجود دارد و آن دسترسی محدود به منابع است.
در سیستم آموزشی مجازی (یا الکترونیک) به جز ساعاتی که مخصوص گفتگوی آنلاین میان افراد با استاد مربوطه می‌باشد (که آن هم معمولا در ساعتی قرار می‌گیرد که برای کلیه افراد راحت‌تر باشد و لزوما نباید در ساعت اداری و درسی معمول باشد) برای انجام سایر امور آموزشی، دست کاربر باز است و می‌تواند هر هر زمان که حوصله دارد و از نظر هوشی آمادگی کافی را دارد به آن بپردازد. همچنین، منابع درسی همواره به صورت آنلاین و در اصطلاح 24 ساعت و 7 روز در هفته، در دسترس وی است.
4 – قابلیت انعطاف و تنوع
آموزش آنلاین مطابق با عملکرد و نیازهای فرد بر اساس سیستم دانشجو محور یا انتخاب استاد راهنما قابل انتخاب است. همچنین فرد می‌تواند از موارد درسی که در رابطه با آن‌ها اطلاع کافی دارد عبور کرده و تمرکز خود را بر روی موضوعات مورد علاقه جهت یادگیری بگذارد. همچنین انتخاب ابزاری که بهترین تناسب را با سبک یادگیری فرد دارد از جمله قابلیت‌های انعطاف پذیر بودن این سیستم آموزشی است.
همچنین به علت اینکه این سیستم ترکیبی از انواع سیستم‌های آموزشی است، می‌توان از مزایای هر یک همچون کلاس درس مجازی، شبیه‌سازی، مشارکت جمعی، انجمن‌های علمی پژوهشی و … بهره برد.
5 – افزایش کیفیت آموزشی
بر خلاف آنچه بعضی گمان می‌برند که در سیستم آموزش مجازی کیفیت آموزشی به علت عدم حضور شخص بر سر کلاس درس افت پیدا می‌کند، می‌توان با قاطعیت گفت کیفیت آموزشی در این سیستم به دلایل مختلف افزایش قابل توجهی دارد. بعضی از این موارد در عناوین قبلی توضیح داده شد، همچون اینکه فرد قادر است تا در زمانی که حداکثر آمادگی روحی و ذهنی را دارد به آموزش مشغول شود، به علت آنکه امکان تمرین و مرور چندباره هر درس وجود دارد نگهداشت مطالب در ذهن وی طولانی‌تر خواهد بود و فرد با توجه به توان خود (نه کمتر و نه بیشتر) می‌تواند یادگیری داشته باشد.
6 – ارزیابی آنلاین و افزایش مهارت‌ها
سیستم آموزش مجازی برای آن‌ها که چندان با تکنولوژی رایانه و اینترنت مانوس نیستند هراس‌آور است. برای بعضی نیز غیر قابل قبول. اما در هر حال یکی از مزیت‌های این سیستم آموزشی، افزایش مهارت‌های استفاده از رایانه و اینترنت برای مخاطبان است. اگرچه ممکن است در ابتدا سرعت افراد به علت عدم تسلط کامل اندکی کند باشد، اما به مرور زمان آن‌ها خود را با سیستم وفق داده و سرعت عملکرد آن‌ها نیز بالاتر می‌رود.
همچنین در سیستم آموزش الکترونیک، امکان ارزیابی افراد به صورت آنلاین وجود دارد. این قابلیت، خود سبب افزایش کیفیت بازخورد دادن به افراد جهت اصلاح سریع‌تر ضعف‌ها یا تقویت نقاط قوت آن‌ها می‌شود.